پایگاه تحلیلی و خبری دانستنی نیوز
Originally posted 2016-02-23 09:13:19.
از آثار تاریخی و دیدنی ایران که بسیاری از گردشگران را به سوی خود فرا می خواند، گنبد سلطانیه است. این گنبد در کنار آثار بزرگی مثل تخت جمشید، ارگ بم، میدان نقش جهان در میان آثار ایرانی ثبت شده در فهرست گنجینه‌های جهانی قرار دارد. بزرگ ترین گنبد تاریخی ایران و بزرگ ترین گنبد آجری جهان تنها سرآغاز لیست بلندبالایی است که این گنبد را توصیف می‌کند.
شهر سلطانیه، در قرن ۸ پیش از میلاد محل زندگی قوم ساکاراتی بوده و شاهان ماد آن را اریباد و ارساس می نامیدند، اما از آن تاریخ تا دوره مغول هیچ خبری از سلطانیه در تاریخ ایران نیست. تا پیش از آن که سلطان محمد خدابنده شهر را تبدیل به مرکزی پررونق و تجاری کند، این محل شهریاز یا شهریار خوانده می شد.
گنبد سلطانیه از هر نظر بنایی منحصر بفرد و شگفتی ساز است اما ظاهراً آن را با الهام از مقبره سلطان سنجر در مرو طراحی کرده اند با این تفاوت که مقبره سلطان سنجرمربع است در حالیکه سلطانیه ۸ ضلعی است.
این گنبد به حدی در دوره خود معروف بود که ۱۰۰ سال پس از ساختن آن گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره فلورانس را با الهام از آن ساختند. رنگ اصلی در تزیین بنا آبی است که از آبی کمرنگ و آسمانی تا فیروزه ای و حتی سبزآبی سیر در کل آن دیده می شود. بنا دارای ۳ در ورودی است که اکنون در اصلی مسدود است. همچنین ۸ پلکان مارپیچ طبقات را به هم وصل می کند. بالای چهار ایوان اصلی بنا، چهار پنجره بزرگ وجود دارد.
گنبد سلطانیه از نظر حجم، سبک معماری، رابطه فضاها، تناسبات موجود در اجزای مختلف، ایستایی و مقاومت بنا، و زیبایی‌شناسی و تزیینات، نمونه ای منحصر به فرد و نقطه تحولی در معماری اسلامی به شمار می‌آید. در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌ها، به عظمت این بنای باشکوه اشاره شده است و بسیاری از شرق‌شناسان و باستان‌شناسان غربی نیز اهمیت فوق‌العاده آن را مورد تأکید قرار داده‌اند. بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است.
معروف ترین بنای شهر
گنبد سلطانیه یا مقبره اولجایتو معروف ترین بنای شهر سلطانیه و حتی کل استان زنجان است. این بنا که در فاصله سال های ۷۰۲ تا ۷۱۲ ه. ق به دستور سلطان محمد خدابنده و نظارت خواجه رشید الدین فاضل همدانی – در واقع از ابتدا به قصد استفاده آرامگاهی- ساخته شده است ، بنایی است ۸ ضلعی با ۸ مناره که سقف دو پوشه با شکوه و معروف فیروزه ای رنگی بر آن قرار گرفته است. در تمام بنا آیات قرآن و نوشته های مذهبی به خط ثلث و کوفی بر دیوارها و کتیبه ها دیده می شوند. این گنبد عالی ترین نمونه معماری ایلخانی است.
گفته می شود در ابتدا بنا بوده پس از اتمام بنای آرامگاه، اجساد امام علی و امام حسین (ع)، به این محل منتقل شوند که بعد ها با مخالفت علمای شیعه در نجف و کربلا و حرام بودن نبش قبر در اسلام، سلطان محمد خدابنده از انجام این کار منصرف می شود. برخلاف باوری که وجود دارد این مکان مقبره اولجایتو، سلطان محمد خدابنده نیز نیست. مدفن وی در کوه های اطراف سلطانیه است.
در زیر بنا دالان های زیرزمینی وجود دارد که بسیاری معتقدند برای برپایی آیین های شمنی که سلطان محمد در ابتدا وابسته آن بوده ایجاد شده اند.
گنبد «ترین»ها
گنبد خانه دارای ۸ دیوار ضخیم است که وزن ۱۶۰۰ تنی گنبد را تحمل می کنند، ۸ مناره نیز در زاویه هر دیوار وجود دارد. ارتفاع گنبد اولجایتو، ۵/۵ و قطر آن ۳۰/۶ متر است. این گنبد بزرگ ترین گنبد تاریخی ایران و بزرگ ترین گنبد آجری دنیاست.
از لحاظ قدمت سلطانیه، قدیمی ترین گنبد دوپوشه جهان به شمار می رود. گنبد ضخامتی حدود ۱۶۰ سانت دارد و فضای کاذب بین دو گنبد ۶۰ سانتیمتر است. دولایه بودن گنبد یکی از دلایل ماندگاری آن است تا جایی که گنبد حتی در برابر زلزله نیز تا به حال پایدار مانده است. تنها تغییری که در طول ۷۰۰ سالی که از ساخت گنبد می گذرد بر آن اتفاق افتاده نشست ۲ تا ۸ سانتی متری آن است.
گنبد سلطانیه گذشته از جنبه آرامگاهی؛ به عنوان ساعت آفتابی نیز مورد استفاده قرار می گرفته است، هنگام ظهر از نوری که از دریچه اصلی سقف می تابیده، قابل تشخیص بوده است، نوری که از پنجره های بزرگ عبور می کردند حدود ساعت و نوری که از پنجره های کوچک می گذرد حدود دقیقه را معین می کنند.
سرداب در ضلع جنوبی زیر تربت خانه قرار دارد، برخی می گویند این بخش از بنا پیش از ساختن گنبد وجود داشته و محل برگزاری آیین های شمنی و محل دفن مردگان در سردابه ها با زیورآلات و وسایل شان بوده است.اما در سرداب هیچ اثری از آثار مقبره های شمنی دیده نمی شود. حتی مقبره سلطان محمد خدابنده هم در این مکان نیست. ۱۱۰ پله ای که در بنا وجود دارد در حروف ابجد مترادف نام حضرت علی است و بیانگر ارادت سلطان محمد به این حضرت است.
بنایی که جهانی شد
بنا چندین بار در دوران مختلف مورد مرمت قرار گرفته و در دوره صفوی و قاجار ترمیم هایی روی آن انجام شده اما مرمت اساسی گنبد همچنان در دست اقدام است.
گنبد سلطانیه در سال ۱۳۸۴ در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. در خارج از بنای گنبد موزه کوچکی وجود داردد که عکس ها و اشیایی در آن برای بازدید وجود دارد.
چطور برویم؟
در مسیر جاده تهران به تبریز قرار دارد و نمای زیبای آن از میان دشت های زنجان قابل مشاهده است. اگر مسافری از مرکز و جنوب کشور هستید در ابتدا باید خودتان را به تهران برسانید. چرا که زنجان و شهر سلطانیه در جاده تهران- تبریز واقع است.
از تهران به سمت قزوین حرکت کنید، اگر مسیر جاده قدیم را انتخاب کرده اید باید از تاکستان عبور کنید تا به ابهر و پس از آن به سلطانیه برسید که در ۳۶ کیلومتری زنجان قرار دارد. اگر مسیر انتخابی شما اتوبان قزوین به زنجان است باید از با استفاده از علائم خروجی، وارد جاده سلطانیه و شهرستان خدابنده شوید. پس از طی ۵ کیلومتر در مسیر فرعی، گنبد سلطانیه در میان دشت های اطراف، خود را به شما نشان می دهد و از همان لحظه اول شکوه آن را خواهید دید.
چی بخریم؟
در سلطانیه مجموعه ای از سوغات استان زنجان قابل تهیه است. صنایع دستی مثل ملیله و چاروق را می توانید از مغازه ها بخرید.
شیرینی های معروف زنجانی مثل باقلوای زنجانی و شیرینی شستی نیز از دیگر سوغات سلطانیه و استان زنجان هستند. میوهای خشک، کشمش و گردو هم از محصولات کشاورزی ناحیه است که در فصل قابل تهیه هستند.
معروف ترین سوغات استان زنجان چاقو و قند شکن و ظروف مسی است که بهتر است برای خرید آن ها به شهر زنجان مراجعه کنید تا ضمن بازدید از اماکن دیدنی شهر و بازار آن، این سوغات معروف را نیز بخرید.
منبع : www.beytoote.com
