پایگاه تحلیلی و خبری دانستنی نیوز
حسین نیازبخش- داعش خراسان مسئولیت انفجارهای تروریستی کرمان را بر عهده گرفت و مشخص شد تروریست های این گروه عامل انتحاری بوده‌اند. نام داعش خراسان چند سالی است که زیاد به گوش می رسد. در سال ۲۰۱۴ بود که ابوبکر بغدادی چند نماینده به پاکستان فرستاد تا شاخه جدیدی از داعش را در مرز افغانستان و پاکستان ایجاد کنند. داعش خراسان در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ ایجاد شد. از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ تنها متخصصان و تحلیلگران علوم سیاسی نامی از داعش خراسان شنیده و از رقابت های خونین و خشن داعش خراسان و طالبان مطلع بودند. عامه مردم ایران بعد از حادثه تروریستی شاهچراغ از این گروه تروریستی شناخت پیدا کردند. بعد از این حادثه بود که آرام آرام نگرانی ها نسبت به این گروه بیشتر شد و در نهایت بعد از واقعه تروریستی کرمان به اوج خود رسید. اما گروه تروریستی داعش خراسان چه گروهی است؟ اعضای آن چه باوری دارند و تا چه حد نگران کننده و خطرناک است؟
داستان شکل گیری داعش خراسان
همانطور که گفته شد ابوبکر بغدادی بعد از فتح چند شهر در عراق و سوریه نمایندگانی را به مناطق مختلف جهان اسلام فرستاد تا برای او بیعت گرفته و داعشی ها را در مناطق مختلف دنیا پرورش دهند. در نقشه مورد اعتنای داعش که بر مبنای جغرافیای سنتی و قرون وسطایی تهیه شده، نام «خراسان» که از خراسان بزرگ قرون یک الی ۸ هجری گرفته شده، بر آسیای میانه، افغانستان، بخش هایی از پاکستان و شمال شرق ایران اطلاق می گردد. بغدادی نمایندگانی را به پاکستان و افغانستان فرستاد تا شاخه داعش خراسان را در آنجا به وجود آورند.
نخستین رهبر داعش خراسان فردی به نام «حافظ سعید خان» بود. او به نمایندگی از ابوبکر بغدادی در مرز پاکستان و افغانستان ساکن شد. او سپس نمایندگانی را به ولایات ننگرهار، کنر و قندوز افغانستان و پیشاور پاکستان فرستاد و توانست از برخی گروه های تندرو و سلفی به نفع خود بیعت بگیرد. داعش خراسان از همان روزهای نخست اختلافات شدیدی با طالبان افغانستان و تحریک طالبان پاکستان (TTP) داشت. رهبر وقت طالبان، ملا اختر منصور سعی داشت همه گروه های تندرو و سلفی را زیر پرچم طالبان جمع کند. طالبان در حرکتی استراتژیک با القاعده متحد شد و گروه های تندرو دیگر را هم زیر لوای خود برد. تنها گروهی که با طالبان بیعت نکرد داعش خراسان بود. داعش بر خلاف طالبان بر عملیات های جهادی و انتحاری تاکید داشت و معتقد بود باید عملیات های انتحاری را در سراسر جهان اجرایی کرد. از آن سو، طالبان که بر خلاف سال های ۲۰۰۰ و قبلش، معتدل‌تر شده بود مدعی تمرکز قدرت بر افغانستان و پاکستان بود. همچنین، داعش به لحاظ فقهی و کلامی پیرو سلفی‌گرایانی چون ابن تیمیه بود اما طالبان پیرو فقه حنفی بود و سنتی تر از داعش به حساب می آمد.
بعد از مرگ حافظ سعید خان به ترتیب عبدالحسین لوگوری، عبدالرحمان غالب، مولوی ضیا الحق و مولوی عبدالله به قدرت رسیدند و رهبر داعش خراسان شدند. بعد از کشته شدن ابوبکر بغدادی و از هم پاشیدن خلافت خود خوانده عراق و شام، داعش خراسان به مهم ترین شعبه داعش تبدیل شد. با این حال، چالش داعش و طالبان ادامه یافت. در دوره جمهوری افغانستان، طالبان و داعش به طور جداگانه با دولت کرزی و اشرف غنی مبارزه کردند. داعش در مهم ترین اقدام نظامی توانست در دو ولایت کنر و ننگرهار پیش روی کند. با این حال، ارتش افغانستان با جنگنده های آمریکایی به این دو منطقه حمله و اراضی اشغالی را از دست داعش بیرون آورد.
بعد از اشغال کابل به دست نیروهای طالبان، داعش خراسان قدرت بیشتری گرفت. اگرچه طالبان دشمنی زیادی با داعش داشت اما قدرت کنترل این گروه را نداشت. داعشی ها از سال ۲۰۲۱ که دولت اشرف غنی سقوط کرد، در مرزهای مشترک با پاکستان قدرت یافته و شروع به عملیات انتحاری و تروریستی کردند. یکی از مهم ترین عملیات‌های تروریستی آنها حمله موشکی به تاجیکستان بود که در می ۲۰۲۲ به وقوع پیوست. همچنین، داعش خراسان دو حمله به شاه چراغ شیراز داشت و در جریان این دو حمله شهروندان ایرانی بسیاری شهید شدند.
داعش خراسان؛ تهدیدی که جدی می شود
شواهد گویای این است که داعش خراسان قدرت زیادی به دست آورده و این مساله احتمالا معلول روابط پاکستان و طالبان افغانستان است. پاکستان در روزهای نخست از طالبان حمایت کرد اما بعد از مدتی اختلافات حکومت های دو کشور آغاز شد. طالبان افغانستان ضمن حمایت از گروه تحریک طالبان پاکستان (TTP) زمینه ساز بحران های و اقدامات خرابکارانه در خاک پاکستان گردید. بعد از این اتفاق، پاکستان در یک حرکت جنجالی ۵۰۰ هزار تبعه افغان را که در پاکستان زندگی می کردند، به افغانستان بازگرداند. تحلیل ها نشان می دهند که این افراد توانایی پیوستن به گروه داعش خراسان را دارند. همچنین، فقر و بیچارگی و وضعیت بد اقتصادی در سرزمین های کوهستانی مرزی باعث گرایش مردم محلی به گروه های تندرو سلفی از جمله داعش شده و می شود.
همچنین، باید توجه داشت که بسیاری از اعضای داعش خراسان کادرهای میانی و رده متوسط طالبان هستند که از سیستم حکومتی و کادر رهبری طالبان ناراضی شده و به داعش که مهم ترین اپوزیسیون طالبان در افغانستان است، پیوسته و می پیوندند. نکته قابل توجه این است که حافظ سعید خان، نخستین رهبر داعش خراسان مدت‌ها عضو طالبان بود اما بر سر جانشینی بیت الله محسود، رهبر طالبان پاکستان با سایر اعضای این گروه دچار اختلاف و درگیری شد و در نتیجه از طالبان جدا گردید. وی به همراه ۵ تن از نزدیکانش در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۴ در پیامی ویدیویی اعلام کرد که با ابوبکر البغدادی رهبر داعش بیعت کرده است.
بعد از قدرت گیری مجدد طالبان، درگیری ها بر سر قدرت افزایش یافت. اختلافاتی میان طالبان پاکستان و افغانستان به وقوع پیوست و میان کادر رهبری طالبان افغانستان و اعضاء شبکه حقانی نیز تنش هایی پیش آمد. این اختلافات که معمولا بعد از قدرت گیری یک حزب یا گروه رخ می دهد، باعث جدا شدن گروهی از اعضای طالبان و پیوستن آنها به داعش شد و همین امر، به قدرت گرفتن بیشتر داعش خراسان انجامید.
در نتیجه، وظیفه مقامات امنیتی و سیاسی ایران و کشورهای دیگر منطقه است که نسبت به داعش خراسان حساسیت بیشتری داشته و جلوی اقدامات خرابکارانه این گروه تروریستی را بگیرند.
