پایگاه تحلیلی و خبری دانستنی نیوز
به گزارش خبر فوری، روزگاری یکی از سیاستمداران چینی گفته بود؛ کار یک حکومت در ارتباط با همسایگانش مانند یک باغبان است. باغبان بذری را می کارد، ماه ها از آن مراقبت می کند، به آن آب و کود می دهد و بعد از رشد گیاه و پرورش بذر، آن را می بُرد و می فروشد. یک حکومت نیز تهدیداتش علیه یک همسایه را می پرورد و با صبر و حوصله به آن رسیدگی می کند و سر آخر، آن را با مبلغی گزاف به همسایه اش می فروشد.
به نظر می رسد این قاعده که در طول تاریخ بارها تکرار شده، در ترکیه نیز جاری است و به خصوص خود را در تعامل اخیر با مصر نشان می دهد.
ماجرای اختلاف مصر و ترکیه
اردوغان اخیرا دیداری تاریخی با السیسی، رئیس جمهور مصر داشته است. روابط دو کشور بعد از سرنگونی دولت اخوانی محمد مرسی توسط نظامیان و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی در قاهره قطع شد. در آن زمان، اردوغان شروع به کنار زدن جناح چپ حزب عدالت و توسعه کرده بود و سیاست عثمانی گرایی و اسلام گرایی خود را توسعه می داد. او که طرفدار سرسخت اخوان المسلمین بود به یکی از مخالفان اصلی دولت السیسی بدل شد. السیسی هم که اخوان المسلمین را گروهی تروریستی می دانست و با کنار زدن آنها به قدرت رسیده بود، روابطش را با آنکارا قطع کرد.
اختلافات مصر و ترکیه از زمان کودتای نرم در قاهره به بعد، بد و بدتر شد. قاهره و آنکارا در لیبی دچار اختلاف شدند. بعد از سقوط دولت قذافی، میان گروه های مختلف درگیری پیش آمد. ترکیه از اسلام گرایان حمایت کرد و مصر از نظامیان طرفدار ژنرال حفتر. این مساله باعث افزایش اختلاف مصر و ترکیه شد. بعد از این ماجرا، اختلافات اقتصادی و اقلیمی جدیدی نیز در زمینه حفاری نفت و گاز در دریای مدیترانه به وجود آمد و رابطه ترکیه و مصر به اوج بحران رسید.
با این حال، اختلافات دو کشور با استراتژی اردوغان مجددا کاهش یافت. از سال ۲۰۲۰ دو کشور آرام آرام اختلافات را کم کردند تا اینکه سرانجام در فوریه ۲۰۲۴ روسای جمهور دو کشور با هم دیدار کردند.
اردوغان چگونه درخت اخوان را کاشت و فروخت؟
اما چه شد که اختلافات مصر و ترکیه کاهش یافت؟ برای فهم این مساله باید مروری بر سیاست خارجه ترکیه در ۲۰ سال اخیر داشته باشیم. سیاست دیپلماتیک حزب عدالت و توسعه در ابتدای قدرت، بر اندیشه سیاسی احمد داوداوغلو استوار بود. او به تئوری موازنه منفی معتقد بود و اندیشه نفوذ در سایر کشورها را کمرنگ کرد. بعد از اینکه اردوغان داوداوغلو را کنار گذاشت و سیاست نفوذ در سایر کشورها، حمایت از جنبش های اسلام گرا و گروه های پان ترک را مورد توجه خود قرار داد، منتقدان اردوغان “اصول گرایی” شدید او و دوری اش از عمل گرایی دیپلماتیک را مورد انتقاد قرار دادند. اوج انتقادات زمانی بود که اردوغان گروه های اخوانی را به ترکیه راه داد و از آنها حمایت نمود. او با این کار، هم هزینه امنیتی و اقتصادی زیادی پرداخت، هم رابطه ترکیه را با کشورهای منطقه به خصوص مصر تیره کرد و هم مغضوب غرب و اتحادیه اروپا شد.
با این حال، کمتر کسی متوجه مقصود اصلی اردوغان شده بود. اردوغان در حال اجرای همان سیاست “باغبانی” بود که سیاستمدار چینی به آن اشاره کرده است. رئیس جمهور ترکیه گروه های اخوانی را که تهدید مستقیمی برای السیسی و دولتش به حساب می آمدند، پرورش داد و ۱۰ سال بعد آنها را در معامله با السیسی فروخت. طبق اعلام برخی رسانه ها، السیسی در دیدار مستقیم با اردوغان وعده داده که در مورد بهره برداری منابع از دریای مدیترانه کوتاه بیاید و در مقابل آنکارا نایستد. اردوغان نیز اعلام کرده که دیگر از گروه های اخوانی حمایت نکرده و آنها را به ترکیه راه ندهد. اردوغان برای گروه های اخوانی هزینه کرد و سپس آنها را در معامله ای پرسود به السیسی فروخت.
اصول گرایی؛ سرپوشی برای کسب منافع سیاسی
نتیجه معامله ترکیه و مصر نشان می دهد آنچه در ادبیات سیاسی “اصول گرایی” آنکارا نامیده می شود، چیزی جز یک شوخی نیست. اردوغان نیز مانند بیشتر سیاستمداران به چیزی جز منافع دولت خود فکر نمی کند. برای او اصول، شرط منافع هستند. گروه های پان ترک و اسلام گرا بذرهایی هستند که او می کارد و پرورش می دهد تا روزی آنها را معامله کند. این مساله ای است که ماکیاولی، فیلسوف ایتالیایی به آن اشاره کرده و آن را زیربنای اکثر کنش های سیاسی علی الظاهر بنیادی و سرسختانه می داند. آنچه ماکیاولی به آن اشاره دارد و اردوغان در عمل نشان داده این است که “اصول گرایی” یا “بنیادگرایی” واقعی در عالم سیاست معنایی ندارد و اگر اصول و بنیادها در راه کسب منافع و معاملات دیپلماتیک خرج نشوند، بی مصرف شده و مانند آب راکد می گندند.
