مروری بر چالش‌های بودجه ۱۴۰۳/ آیا در سال جدید با تورم افسارگسیخته مواجه خواهیم شد؟

به گزارش خبر فوری، کلیات بودجه ۱۴۰۳ بعد از مطرح شدن در صحن علنی مجلس توسط نمایندگان رد شد.

بخش اول لایحه بودجه ۱۴۰۳ اکنون در کمیسیون تلفیق در حال بررسی است. با این حال، هنوز هم بسیاری از نمایندگان و تحلیلگران اقتصادی نسبت به بودجه سال آتی اعتراض دارند و معتقدند باید قوانینی به عنوان مکمل به این لایحه اضافه گردد تا نقایصش رفع شود.

مشکل اساسی بودجه چیست؟

بررسی نظرات نمایندگان و تحلیلگران اقتصادی نشان می دهد نقد اصلی آنها به بودجه ۱۴۰۳ غیرواقعی بودن منابع درآمدی و در نتیجه ناترازی آن است. نمایندگان مجلس مدعی اند طرح دولت برای بودجه سال آتی حدود ۳۰۰ هزار میلیارد ناترازی دارد که این ناترازی می تواند به تورم افسارگسیخته در سال ۱۴۰۳ بینجامد.

انتقاد دیگر نمایندگان مجلس عدم مطابقت لایحه ارائه شده توسط دولت با مفاد برنامه هفتم توسعه است. برای مثال، در برنامه هفتم که قانون بالادستی بودجه است، برای متناسب سازی حقوق بازنشستگان در سال اول ۶۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده اما دولت تنها ۷ هزار میلیادر تومان به این مساله اختصاص داده است.

برخی تحلیلگران اقتصادی مانند حسین راغفر نیز معتقدند بودجه سال ۱۴۰۳ در کلیات و جزئیات ابهامات فراوانی دارد و این ابهامات نشان می دهد دولت علاقه ای به قانون از پیش تهیه شده و سند راه ندارد و صرفا بر اساس شرایط پیش آمده در سال ۱۴۰۳ به حل مشکلات و تخصیص منابع خواهد پرداخت.

شاید به همین دلیل باشد که دولت شفاها قول داده که به بسیاری از ناترازی ها توجه کرده و منابع مورد نیاز را تامین خواهد کرد. این در حالی است که برخی نمایندگان مجلس معتقدند این وعده های شفاهی باید به صورت کتبی در متن لایحه بودجه آمده و توسط نمایندگان بررسی شوند تا امکان تخطی از آن وجود نداشته باشد.

مهم ترین انتقادات به جزئیات بودجه سال ۱۴۰۳

به جز کلیات، در جزئیات نیز اختلاف زیادی میان مجلس و دولت و نیز تحلیلگران اقتصادی و دولت وجود دارد. تحلیلگران به طور کلی ۸ نقد به جزئیات لایحه بودجه و محل کسب درآمدها و هزینه های احتمالی و ترازی و ناترازی درآمدها و هزینه ها دارند. این انتقادات بدین شرح هستند:

الف. بودجه در زمینه عمران و آبادانی و طرح های عمرانی به شدت «انقباضی» است و بودجه این طرح ها کاهش یافته است. بودجه طرح های عمرانی نسبت به سال قبل افزایش نیافته است اما با توجه به تورم بالای ۵۰ درصدی، می توان گفت این بودجه به نصف رسیده است. با این وضعیت، مشوق های مالی برای طرح های عمرانی و صنعتی وجود ندارد و احتمالا این فعالیت ها در سال ۱۴۰۳ راکد شوند.

ب. یکی از مهم ترین اختلافات مجلس و دولت مربوط به مالیات است. دولت توجه زیادی روی درآمدهای مالیاتی در سال ۱۴۰۳ داشته است. به طور کلی مالیات ها در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۰ درصد افزایش خواهند یافت. مجلس مخالف این افزایش مالیات است و معتقد است این افزایش نرخ مالیاتی می تواند به اعتراضات مختلف و فشار روی اقشار مختلف مردم بینجامد. همچنین، از نظر تحلیلگران، نظام مالیاتی جدید مبنای قانونی ندارد و چنین نیست که از افراد ثروتمندتر مالیات بیشتر گرفته شود. برای مثال، طبق بودجه ۱۴۰۳، افرادی که درآمد زیر ۱۰ میلیون تومان داشته باشند، معاف از مالیات خواهند بود اما آنهایی که از ۱۰ تا ۱۴ میلیون درآمد داشته باشند باید ۱۰ درصد مالیات دهند و آنهایی که بین ۱۴ تا ۲۳ میلیون درآمد داشته باشند مشمول ۱۵ درصد مالیات می شوند. در نهایت افرادی که تا سقف ۶۵ ملیون درآمد داشته باشند، باید ۳۰ درصد مالیات بپردازند. تحلیلگران معتقدند این تقسیم بندی دقیق نیست و به خصوص به افرادی که درآمدهای نجومی دارند توجه نشده و نرخ مالیات آنها تصاعدی بالا نرفته است.

ج. یکی دیگر از انتقادات منتقدان این است که درآمدهای مالیاتی و به خصوص درآمد حاصل از افزایش ۱ درصدی مالیات بر ارزش افزوده قابل تحقق نیست و معلوم نیست در صورت اجرایی شدن تا چه میزان، درآمد به جیب دولت واریز کند. همچنین، افزایش مالیات بر ارزش افزوده می تواند فشار زیادی به اقشار ضعیف جامعه وارد کند چون تمام شهروندان مستقیم و غیرمستقیم با آن درگیرند.

د. نقد دیگر مربوط به نرخ ارز است. مبنای نرخ ارز در سال ۱۴۰۳ از نظر دولت ۲۸ هزار و پانصد تومان است اما این نرخ غیر واقعی است و مجلس معتقد است نرخ حقیقی حداقل باید ۳۷ هزار و پانصد تومان باشد.  تفاوت نرخ پیشنهادی دولت و مجلس حدود ۲۰۰ هزار میلیارد دلار است که از طریق فروش نفت حاصل شده و به درآمد سالیانه دولت افزوده می گردد. به همین دلیل، تفاوت این دو عدد می تواند بودجه را زیر و رو کند.

ن. از نظر منتقدان، لیست کالاهای وارداتی توسط دولت واقعی نیست. بسیاری از کالاهای غیرضروری وجود دارد که توسط تجار وارد کشور شده و دولت نیز قادر به کنترل آنها نیست. این واردات سالیانه که محاسبه نمی شوند ضربه شدیدی بر درآمد سالیانه دولت زده و تراز بودجه را به هم می ریزند.

و. یکی از مهم ترین اشکالات بودجه ۱۴۰۳ مساله متناسب سازی حقوق بازنشستگان و حل مشکلات مربوط به ناترازی درآمدها و هزینه های صندوق های بازنشستگی کشور است. قرار است با افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده این بحران حل شود اما طرح دولت برای افزایش این نرخ مورد موافقت مجلس قرار نگرفته و از نظر مجلس، دولت توجه کافی به مساله صندوق های بازنشستگی و طرح متناسب سازی نداشته است.

ه. مشکل دیگر مساله هدفمندی یارانه ها در سال ۱۴۰۳ و تامین بودجه لازم برای تامین یارانه ها است. تامین منابع مورد نیاز برای ۷۵۸ هزار میلیارد تومان که با افزایش ۱۵ درصدی نسبت به سال قبل مواجه بوده کار بسیار سختی است و مجلس نسبت به آن نگران است. به همین دلیل، مرکز پژوهش های مجلس نسبت به افزایش یارانه در بودجه ۱۴۰۳ هشدار داده و معتقد است این مساله باعث ناترازی محاسبات بودجه ای سال آتی می گردد.

ی. از نظر منتقدان، دولت میزان فروش نفت و گاز و میعانات را در سال ۱۴۰۳ بالاتر از عدد قابل تحقق و واقعی در نظر گرفته است. درآمد نفت در لایحه بودجه ۱۴۰۳ حدود ۶۱۴ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده اما برخی تحلیلگران معتقدند با توجه به تحریم های نفتی ایران که با توجه به شرایط سیاسی احتمالا در سال آینده سخت تر و شدیدتر هم بشود و نیز با توجه به اختلاف نظر جدید ایران و چین بر سر قیمت و تخفیف نفتی ایران، بعید است که این میزان درآمد به صندوق درآمدی دولت واریز گردد.

در نهایت، ناترازی بودجه که حاصل خرج بیشتر و خارج از چارچوب بودجه توسط دولت و عدم حصول درآمدهای پیش بینی شده در لایحه بودجه است، دولت را به چاپ بی رویه پول می کشاند تا این ناترازی را جبران کرده و این مساله نیز به سرعت خود را به صورت تورم فزآینده نشان می دهد.